*Koraspeler *Griot *Gambia *Kora’s bouwen in hobbycentrum *optreden Paul Witteman met Fuse (29 maart 2018) *writers unlimited Winternachten Festival Den Haag* speelt mee in een nummer: Covenant van het album The One (Ntjam Rosie) *brengt muziek langs vele landen *entertainer *vriendelijk
Met mijn laptop in de aanslag probeer ik via Skype Jalli Lamin te bereiken. Spannend hoor, want het duurt een tijdje voordat ik hem in beeld kreeg. Eenmaal zover verschijnt hij stralend en wel op het scherm. We zijn beiden opgelucht en lachen eerst wat. Toch wel even wennen een online interview. Jalli Lamin is Koraspeler en is thuis zonder werk. De coronacrisis heeft ervoor gezorgd dat er geen opdrachten zijn. Toch blijft hij positief. Vrijwel meteen is het ijs gebroken. Hij begint zijn verhaal. Ik luister, stel vragen en luister nog meer…
‘Ik zit hier in een huis vol instrumenten.’ Jalli Lamin pakt een moderne Kora en begint te spelen. Prachtige klanken vullen de kamer waarin ik verblijf. ‘Deze heb ik zelf gebouwd in Hobbycentrum de Nonnendaal. Het is de laatste die ik gemaakt heb. Ik zal jou het verschil laten horen tussen deze moderne- en een traditioneel Kora.’ Jalli Lamin begint te spelen en laat zijn warme, traditionele stem klinken. Wanneer hij klaar is met spelen, vraagt hij of ik het gehoord heb dat dit instrument anders klinkt dan het vorige. Ik kan dat beamen. Deze klinkt nóg magischer.
Waar zing je over?
‘Ik zing traditionele liederen. Iedere compositie heeft een eigen verhaal over de Kora. Een Kora heeft 21 snaren. Zeven voor het verleden, zeven voor het heden en zeven voor de toekomst. De traditionele liederen werden gecomponeerd door onze voorvaderen. Ze zongen over gebeurtenissen die zich afspeelden in hun leven. Dat is waarover we tot nu Kora spelen. Ik ben een Griot. Wanneer je in een familie geboren bent die verhalen doorvertellen, ben je automatisch een Griot. Mijn vader en opa speelden ook Kora en waren naast verhalenvertellers ook raadgevers en woordvoerders. We brengen informatie van de ene naar de andere plek en gaan rond met ons instrument om mensen te entertainen en de geschiedenis te vertellen. Mensen worden blij wanneer je Kora speelt. Wanneer je iemand dat kan geven, dan geven zij jou alles terug. Bijvoorbeeld eten en drinken.
Dan pakt Jalli Lamin zijn Kora en gaat voor mij zingen. Het is een lied met mijn naam erin. Ik voel me gezien en geniet van dit moment. Na afloop vraag ik wat hij gezongen heeft.
‘Ik wens jou met mijn lied een goede gezondheid’ zegt Jalli Lamin vrolijk.
Wat kun je vertellen over Kora leren spelen?
‘Sinds kort leer ik mijn broers spelen. Tegenwoordig beginnen vrouwen ook interesse te krijgen om ermee aan de slag te gaan. De Kora is over de hele wereld een standaard instrument geworden. Het is een bijzonder, magisch instrument. Wanneer je speelt, ben je alleen daarmee bezig. Als ik mezelf niet goed voel, dan maak ik muziek. Ik word dan vanzelf een beetje vrolijk. Kun je dat voorstellen?’, zegt hij met stralende ogen. ‘Iedereen, werkelijk iedereen is welkom om Kora te leren spelen. Ik geef les op maat.’
Hoeveel tijd besteed je aan de Kora?
‘Ik ben veel tijd kwijt met oefenen. Ik speel meestal twee uur per dag. Soms meer. Op het moment zitten we allemaal thuis, dus heb ik extra tijd over voor mijn instrument. Helaas kan ik nu niet naar de hobbywerkplaats. Ik kan niet meer leven van alleen Kora spelen, dus besteed ik mijn tijd ook aan het zoeken van een baan. Vroeger had ik genoeg optredens om van te leven. Maar die tijd was al vóór de coronacrisis voorbij.’
Hoe ben je in Nederland terecht gekomen?
‘Ik ben in 1993 met een groep uit Ghana naar Nederland gekomen. Ik ben toen in Den Haag gaan wonen. Vanaf die plek zijn we in Europa gaan rondreizen. Vier jaar achtereen gaven we concerten. Ik merkte dat ik op deze manier niets kon opbouwen. En ook niet in Afrika. Ik besloot om hier te blijven en mijn leven in Nederland te gaan leiden. Mijn voormalige partner heb ik in het Afrika Museum ontmoet. Zij was daar een Afrikaans verhalenverteller. We hebben samengewerkt. Door heel Nederland traden we bijvoorbeeld op in scholen. Vaak waren daar ook andere muzikanten bij. In 1996 zijn we gaan samenwonen in Nijmegen. Door ons leeftijdsverschil zijn we niet meer samen. Ik woon nu alleen.
Waar ben je het meest trots op?
‘Ik vind het leuk wanneer ik mijn talent aan anderen kan doorgeven. Als ik een melodie aan iemand leer en zie dat hij of zij het oppakt, dan maakt mij dat blij! Daar ben ik trots op. Ook op het podium voel ik dat ik leef wanneer ik mijn Kora speel. Ik vind het zo fijn om samen met anderen voor publiek muziek te maken. Ik ben trots op mijn traditie en wil die aan de mensen presenteren. Ik wil in de hele wereld muziek brengen en entertainen.’
Waar droom je over wanneer je aan de toekomst denkt?
‘Ik zou graag een plek in Nijmegen hebben waar mensen naartoe kunnen komen om les te nemen. Een traditionele Koraschool, waar mensen kunnen kennis maken met het instrument en leren over mijn cultuur. Dat zou ik fijn vinden. Verder wil ik graag met andere muzikanten uit deze omgeving spelen. Dat doe ik nu ook al, maar het is moeilijk om een vaste groep te creëren. Ik blijf altijd zoeken en proberen.
Heb je een gouden tip?
‘Ik heb zelf een lied geschreven. Inspiratie kwam voort uit zeven etnische groepen die we hebben in ons land. Die groepen hebben ieder een eigen taal. Soms ontstaan er conflicten tussen hen. Dat is het begin van discriminatie. De song die ik heb gemaakt heet ‘Kilingté’. Dat betekent dat we allemaal één zijn. Voor de rest van de wereld is mijn boodschap voor de mensheid dat we hetzelfde zijn. Door omstandigheden hebben mensen problemen. Het is belangrijk dat we elkaar accepteren. Als we elkaar dan ook begrijpen wordt de wereld een betere en fijnere plek. We zijn hetzelfde, welke huidskleur je ook hebt het bloed van alle mensen is rood. We zijn mens. Laten we elkaar accepteren: that’s it.’
Kun je als laatste in drie woorden omschrijven wie je bent?
Jalli Lamin kan bijna niet meer stoppen met lachen bij het horen van deze vraag. ‘Ik ben leuk! Ik ben hier niet goed in hoor. Soms ben ik niet leuk, maar dat is menselijk. Ik vind mezelf vriendelijk en ik wil het goed hebben met iedereen. Soms gaat dat niet, dat is menselijk. Ik ben entertainer. Zo ben ik.’
Wanneer je na het lezen van dit artikel zelf Kora wilt leren spelen of meer wilt leren over Jalli Lamin’s cultuur dan kun je e-mailen naar: laminkuyateh@gmail.com
| De jelis of griots zijn kenmerkend voor de Manding bevolking. Zij vertellen over belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis en over belangrijke personen. In het begin werken de griots vaak voor de hofhouding. Zij zingen dan lofliederen over de vorst. Hun muziek is gebaseerd op een melodie die zich steeds herhaalt. Daarop wordt dan geïmproviseerd.
Veel moderne bands gaan met deze jeli-traditie verder. In de Mandinka muziek van Senegal en Gambia staat de Kora centraal. De Kora is een snaarinstrument uit West-Afrika. Het is een soort harp. De muzikant bespeelt de Kora met twee handen. In Mali zijn het meestal vrouwen die bij de Kora zingen. In Senegal en Gambia voornamelijk mannen. De muziek is sterk beïnvloed door de ritmes en trompatronen van aangrenzende bevolkingsgroepen, zoals de Wolof uit Noord-Senegal en de Jola uit Zuid-Senegal. Een bekende koraspeler is Jaliba Kuyateh. |
Tekst: Caroline van Uden
Foto’s: Dave van Brenk